SİNEMA: “The Back Of The World” (Lı Aliyê Pışta Cihanê)

Filma dokumanter a ispani ya bı navê “The Back Of The World” (Lı Aliyê Pışta Cihanê), ku Javier Corcuera çêkıriye, jı 3 beşan pêk tê û film 89 deqiqeyi ye. Beşa yekan lı ser rewşa zarûkên belangaz ên Peruyê ye. Beşa sısêyan lı ser rewşa gırtiyên ku dı zındanên bajarê Teksas a Amerikayê da ne û lı benda bıcianina cezayê mırınê ne ku lı wan hatiye bırrin. Beşa dıduyan ji lı ser jiyana serokê berê ya belediya bajarê Diyarbekırê Mehdi Zana ye û bı zımanê kurdi ye.

Mehdi Zana dıbêje ku “beriya 22 salan, lı ser bangkırına serokê belediya Stokholmê, ez wek serokê belediya Diyarbekırê ez hatıbûm Swêdê û nıha ji vayê ez lı vıra penaberım. Zarûyên mın lı Parisê ne, destpêkê da mın ji xwest da ku ez herım Fransayê lı ba zarûkên xwe bıminım, lê vize nedan mın. Ez lı wır 7 meh bı xefi mam û paşiyê hatım Swedê bûm penaber. Jına mın Leyla dı zındana Enqerê da ye. Dı jiyana xweda mın zarûkên xwe ewqas baş neditiye. Name û qertên ku ez jı Leyla ra dışinım, paşê ez pê hısiyam ku vayê nadıne wê”Film geh me dıbe lı Stokholma berf lê bari, geh ji me dıbe bajarê Amedê, çarşiya Sıliva û gundê Leyla Zana. Xızmên Leylayê behsa hılbıjartına ku ew jı aliyê xelkê va wek parlamenter hat hılbıjartın dıkın. Behsa şayiyên kampanya hılbıjartınê û axaftına wê ya bı kurdi a bı fistan û meles û “kesk û sor û zer” a lı ser eniya wê dıkın. Jı me ra dıbêjın ku “me xwest bıla jıneki Kurd ji here meclisê.” Jıneki dınê çemê Dicleyê nişanê me dıde û dıbêje “berê xort û keçên evindar dıhatın kêlaka çem, da ku hev bıbinın, lê nıha cendekên xortan jê derdıkebın.”

Mehdi Zana behsa pıçûkatiya xwe ya lı Sıliva dıke, bı me dıde zanin ku ew dengên teqereqê ên hergav jı qereqola a nêzikê mala wan dıhat wek pırseki dı serê wi da çêbûbû û wi ji jı mezınan pırsibû. Cewaba mezınan, jı we çaxê heta nıha her dı bira wi da ma: “lı wır cendırme û polês lı xelkê dıxın, jı bo ku kes dengê qêrin û warina wan ne bıhise, bı hesına lı beroşa dıxın da ku dengê wan bıfetısinın” û M. Zana berdewamdıke “her carên ku dı zındanên Tırkan da mın êşkence dıkırın, ew dengên qereqola Sıliva ku mın dı pıçûkatiya xwe da dıbıhist dıhate bira mın.”

Mehdi Zana, serokê berê yê bajarvaniya Diyarbekırê, siyasetvan û nıviskar. Foto: http://www.saradistribution.com/birez.htm

Mehdi Zana disa bı me dıde zanin ku lı Sıliva hatiye dınê “zarûkati û xortaniya mın lı Çarşiya Sıliva da derbasbû, ku merıv wê çarşiyê bı çavên xwe nebine û jı wê team nestine dı bın tesira wê da nabine.” Jı me ra behsa şagırti û terzitiya xwe ya lı ba hosteyê xwe Niyazi û her weha dıkana terzitiyê a lı Amedê dıke. Hoste Niyaziyê ku nıha êdi kal bûye, disa ji lı ser karê xwe lı Amedê fotografeki kevn yê xwe û Mehdi nişanê me dıde.

“Ez 16 sal dı zındanên Tırkan da mam, qê tu sûncê mın hebû? Tenê ez serokê belediyê bûm û ez Kurd bûm, lı dınyayê da Kurd xwedi 40 milyon nıfusi ne. Mıleteki dınê ê ewqas mezın ê bê dewlet tune ye. Me dı navbera Tırkiye, İran Iraq û Suriyê da kırıne 4 perçe. Dı perçeya a ku dı bındestê Tırkan da en hındık 20 milyon Kurd dıjin û ew bı serbesti nıkarın bêjın ku “em Kurd ın”. 4000 gundên Kurdan jı aliyê dewletê va hatıne xırakırın, bı dehhezaran Kurdan kuştın û bı hezaran mırov jı aliyê hêzên dewletê va hatıngırtın û paşê hatıne wendakırın.” Film me dıbe lı pêş Liseya Galatasaraya Stenbolê û Dayikên Şemiyê nişanê me dıde. Jınên Kurd jı me ra dıbêjın ku çewa mêr an ji zarûyê wan jı aliyê hêzên dewletê va hatıne gırtın û bêser û ber çûn û hatıne wendakırın.

Mehdi Zana behsa jiyana xwe ya zındanê dıke û dıbêje “zından bûye beşek jı jiyana mın. Ev 24 salın ku ez û Leyla em zewıcine, lê tevihev 4 salan em bı hev ra nemane. Serweta mın her du zarûkên mın ın: Rûken û Ronahi, wexta ku ew tên ba mın, behna mın bı wan dertê.”Leyla Zana wek parlamentera pêşi a jın, jı Kurdıstanê kete meclisa Tırka, lı wır, lı gor qanûnên Tırkan mecbûr ma ku sonda nıjadperest a parlamentoyê bıxweyne lê dı dawiya sonda “xwe da”, bı kurdi got ku wê vê sondê jı bona bıratiya gelên Tırk û Kurd xwendiye. Û ew çax bêtır meclisa Tırka serûbınê hev bû. Jı hemû partiyan parlamenterên Tırkan hemû bı hev ra destên xwe lı maseyan xıstın û kırın teqereq û nehıştın ku ew gotına xwe berdewambıke. Paşê 15 sal cezayê gıran dane Leyla Zana û parlamenterên dınê ên Kurd. Pışti 2 salan Parlamentoya Awrupayê xelata Zaxarof a Mafên Mırovan da Leyla Zanayê.

Mehdi Zana disa lı zarûkatiya xwe vedıgere, dıbêje ku “dı zarûkatiya xwe da mın dıxwest ez bıbım leyistıkvanê futbolê an ji dondırmefıroş”Dı dawiya vê beşa dokumanterê da, Mehdi Zana êş û derdê me hemû Kurdan bı cumleyeki dıbêje: “lı vê dınê da merıv hêviya gelek tıştan dımine, lı tıştê heri zehmet ew e ku merıv hêviya rızgarbûna welatê xwe bımine”

10 ê adara 2002 ya.

Têbıni: Filma dokumenteri ya bı navê “The Back Of The World” (Lı Aliyê Pışta Cihanê) dı nav bernameya Festivala Navnetewi a Filimên Dokumentari ya Saloniki ya 4 an (2002), ku lı Yunanistanê pêkhat, hate nişandan. Ev nıvis cara pêşi nıha lı vır tê weşandın.